Ντουρνεράκια: Το Σέρβικο παραδοσιακό τραγούδι που πέρασε στην Κρητική μουσική παράδοση

Τα “Ντουρνεράκια” είναι ένας χορός της Κρήτης που έχει πάρει το όνομά του από τους στίχους του ομώνυμου τραγουδιού. Είναι ουσιαστικά ένας χασαποσέρβικος χορός ο οποίος χορευόταν αποκομμένα σε μερικές επαρχίες του Ρεθύμνου και των Χανίων. Έγινε, όμως, ευρύτερα γνωστός από την εγγραφή του σε δίσκο από τον Κώστα Μουντάκη, τη δεκαετία του ’60, σε δισκάκι 45 στροφών και αργότερα σε δίσκο 33 στροφών.

Σύμφωνα με μαρτυρία του αείμνηστου λυράρη Γιώργη Μουζουράκη, από την Παντάνασσα Αμαρίου, ο σκοπός και ο χορός μεταφέρθηκαν στην Κρήτη κατά τους Βαλκανικούς πολέμους. Πιο συγκεκριμένα, μετά τη μάχη του Μπιζανίου που οδήγησε στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων, οι σύμμαχοι Έλληνες και Σέρβοι το έριξαν στο γλέντι. Εκεί άκουσαν κρητικοί στρατιώτες τον σέρβικο σκοπό “Dunje Ranke” ο οποίος τους άρεσε και τον μετέφεραν στα χωριά τους με την επιστροφή τους στην Κρήτη. Η παραπάνω μαρτυρία υπάρχει σε βιντεοσκοπημένη συνέντευξή του η οποία θα μπει σε μελλοντικό χρόνο στο cretans.gr

Ένας πόλεμος, ένας πανηγυρισμός και ένα τραγούδι
Ο σκοπός “Dunje Ranke” μεταφράζεται ως “Φρέσκο Κυδώνι” και είναι ο παρακάτω:
Η μετάφραση των στίχων του είναι περίπου η εξής:

Πήγαινε σπίτι, φόρεσε το φόρεμα σου, φρέσκο κυδώνι,
Φρέσκα κυδώνια, νωπά κυδώνια, αχλάδια karamanke .

Πήγαινε σπίτι, χτένισου, φρέσκο κυδώνι,
Φρέσκα κυδώνια, νωπά κυδώνια, αχλάδια karamanke .

Ελάτε και πάλι να οδηγήσεις το χορό, φρέσκο κυδώνι,
Φρέσκα κυδώνια, νωπά κυδώνια, αχλάδια karamanke.

karamanke = ποικιλία αχλαδιών

Απ’ ότι φαίνεται στους στίχους ως “Dunje Ranke” δλδ. φρέσκο κυδώνι, παρομοιάζεται το νέο κορίτσι. Συνεπώς, ο κρητικός στίχος που μετέφερε ο Κωστής Μουντάκης στη δισκογραφία και λέει: “Τα κορίτσια Σερβικά τα λένε Ντουρνεράκια” έχει βάση και έχει άμεση ομοιότητα με τον πρώτο στίχο του σέρβικου στίχου που λέει “Idi kući, obuci se, lele, dunje ranke”.

Ένας πόλεμος, ένας πανηγυρισμός και ένα τραγούδι
Οι στίχοι στην κρητική εκδοχή του τραγουδιού είναι οι εξής:

Τα κορίτσια Σερβικά τα λένε Ντουρνεράκια
και χορό τον είχανε τα ντελικανιδάκια

Ντουρνεράκια ντουρνεράκια ντουρ και παλαμάκια

Χρόνια περαζόμενα λεβέντες γεροντάκια
όλο χάρη κι ομορφιά με τα κοντά βρακάκια

Ντουρνεράκια ντουρνεράκια ντουρ και παλαμάκια

Μες στσι φτωχογειτονιές και τα στενά σοκάκια
ξεφαντώναμε μαζί όλα τα χωριανάκια

Ντουρνεράκια ντουρνεράκια ντουρ και παλαμάκια

Εποχές αξέχαστες με του σεβντά μεράκια
που χορεύαμε κι εμείς στην Κρήτη, Ντουρνεράκια

Ντουρνεράκια ντουρνεράκια ντουρ και παλαμάκια

Αντρες που φορούσανε τριζάτα στιβανάκια
και δαχτυλιδόνανε τα μαύρα τους μουστάκια.

ΕΝΩΣΗ ΚΡΗΤΩΝ ΑΓ.ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ - ΝΤΟΥΡΝΕΡΑΚΙΑ

Οι στίχοι στην ηχογράφηση του Μουντάκη, μάλλον δεν είναι οι αρχικοί. Φαίνεται ότι δεν ήταν αυτοί που τραγουδιούνταν στα γλέντια των χωριών του Ρεθύμνου και των Χανίων, αλλά προστέθηκαν αργότερα. Σε αυτό συντελούν ο τρίτος και ο τέταρτος στίχος που αναφέρεται “σε εποχές αξέχαστες”, “που χορεύαμε στην Κρήτη ντουρνεράκια” και “ξεφαντώναμε όλα τα χωριανάκια”. Η χρήση παρελθοντικών χρόνων, έχει λογική μόνο σε μία ηχογράφηση του ’60 που αναφέρεται σε ένα χορό που πρωτοεμφανίστηκε στην Κρήτη, μερικές δεκαετίες παλαιότερα, αλλά όχι σε έναν χορό που είναι σύγχρονος με την εποχή του.

Τα “ντουρνεράκια” στην υπόλοιπη Ελλάδα

Φαίνεται ότι ο σέρβικος σκοπός δεν άρεσε μόνο στους κρήτες στρατιώτες, αλλά και σε στρατιώτες από την υπόλοιπη Ελλάδα, γι’αυτό και τον συναντούμε και σε άλλες περιοχές της χώρας μας.

Στην Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού αναφέρεται ότι το τραγούδι χορευόταν και στην Σκύρο (ως Ντουρνεράτσα) αλλά και στην Αρκαδία.

Ο ζωγράφος Θεόφιλος, από τη Λέσβο, το 1932, τιτλοφορεί “Ντουνεράκια” έναν πίνακά του και σημειώνει:
«Ο χορός των Σέρβων παίδων και δεσποινίδων. Ω κορίτσια Σέρβικα σας λένε Ντουνεράκια Ντούνε Ντούνε Ντουνεράκια»

Θεόφιλος - Ντουρνεράκια
Ντουνεράκια – Θεόφιλος 1932
Free Movies

Ο σκοπός υπάρχει επίσης σε ηχογράφηση με τίτλο “Τουνεράκια γκάιντα”, από τον Σωτήρη Στασινόπουλο, στο Camden του New Jersey, στις 22 Αυγούστου του 1927. O Στασινόπουλος γεννήθηκε το 1880 στη Στρέζοβα (σήμερα Δάφνη) της περιοχής Ντάρα Αχαΐας, κοντά στα Καλάβρυτα. Εδώ το ρεφρέν είναι διαφορετικό:

Και Ντουρνεράνκ, και ντουρνεράνκ και κου και καραμάν

Φουνεράκια γκάϊντα/Ντουρνεράκια/Founerakia/Dunje ranke

Σε όλες, όμως, τις περιπτώσεις παρουσίασης του σκοπού και του χορού σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, αυτές σήμερα φαίνεται ότι έχουν “ξεχαστεί”. Μοναδική (ίσως) εκδοχή που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα είναι η κρητική εκδοχή και σε αυτό έπαιξε μεγάλο ρόλο η σχετικά πρόσφατη ηχογράφηση του Κώστα Μουντάκη, που έγινε σε μία εποχή που η κρητική μουσική γνώριζε τη μεγάλη της άνθιση τόσο στην Κρήτη, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα.

Ένας πόλεμος, ένας πανηγυρισμός και ένα τραγούδι

Τα “ντουρνεράκια” στα Βαλκάνια

Η καταγωγή του σκοπού, μάλλον δεν είναι σερβική. Η λέξη “ranke” δεν χρησιμοποιείται από τους σέρβους για να δηλώσει το “φρέσκο” (ή το καλό/ποιοτικό), αλλά χρησιμοποιούν τη λέξη “sveža”. Η λέξη “ranke” χρησιμοποιείται από τους Κροάτες, οι οποίοι όμως δεν πολέμησαν στους Βαλκανικούς πολέμους, αφού τότε αποτελούσαν μέρος της ΑυστροΟυγγρικής αυτοκρατορίας.
Ο σκοπός συναντάται από την νότιο Ουγγαρία (απ’όπου και το πρώτο βίντεο) μέχρι την βόρειο Αλβανία, στην περιοχή της Σκόδρας, στα σύνορα με το Μαυροβούνιο (το οποίο έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους).

Η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για ένα παιδικό τραγούδι, το οποίο ήταν και συνεχίζει να είναι πολύ διαδεδομένο ανάμεσα στους σλαβόφωνους λαούς των Βαλκανίων, λόγω του ότι παρά τις μικρές γλωσσικές διαφορές, οι στίχοι του είναι απόλυτα κατανοητοί από αυτούς. Στη Σερβία μάθαιναν το σκοπό στη δευτέρα τάξη του δημοτικού. Μία διδασκαλία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όχι μόνο στη Σερβία, αλλά και άλλες σλαβόφωνες χώρες.

Дуње ранке
Дуње ранке Фолклорна група ''Клинци из моје улице''
Ένας πόλεμος, ένας πανηγυρισμός και ένα τραγούδι

Τουλάχιστον στη Σερβία, ο χορός, χορεύεται ακόμη και σήμερα σε πανηγύρια κάποιων χωριών της χώρας.

Με τη φράση “Dunje Ranke” παλαιότερα, όντως δήλωναν “χαϊδευτικά” τα κορίτσια, σχεδόν όλες οι σλαβόφωνες χώρες. Όμως, εδώ και πολλές δεκαετίες, αυτή η παρομοίωση έχει σταματήσει να χρησιμοποιείται (από την εποχή των γιαγιάδων μας, όπως μας αναφέρθηκε χαρακτηριστικά).

Όλα τα παιδικά τραγούδια, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Έχουν ευκολομνημόνευτο σκοπό. Αυτός ακριβώς ο ευκολομνημόνευτος σκοπός κάνει τη διάδοσή του τόσο εύκολη, ειδικά όταν δεν ακούγεται “πολύ παιδικός”. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που τα “Ντουρνεράκια” τα συναντάμε από την Ουγγαρία.. μέχρι την Κρήτη!

Ακολούθησε το Cretans στο Google News και στο Facebook

ΣΤΕΙΛΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ