Οι ανεμούριστες (ξεδιάντροπες) εκφράσεις της Κρητικής παράδοσης

Αρσίζικα, (α)ξετσίπωτα, (α)ξεμούριστα, (ε)ντεψίζικα, καταχωρήθηκαν στην Κρητική διάλεκτο, τα τραγούδια και οι αφηγήσεις που σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, χαρακτηρίζονται γαμωτράγουδα, μουνάτα, ψωλάτα, πιπεράτα, αδιάντροπα ή ξεδιάντροπα, ως συννώνυμα του είδους εκείνου του λαϊκού λόγου που συλλήβδην στη γλώσσα των επιστημών του λόγου, χαρακτηρίζεται άσεμνος, ανίερος, βωμολοχικός, υβριστικός, αισχρολογικός ή αγγλότροπα shocking.
Πρόκειται για το τμήμα εκείνο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που αποσιωπήθηκε περισσότερο από όλα τα άλλα, επειδή στην πορεία αιώνων μελέτης του ελληνικού λόγου δεν υπήρχε χώρος γι’αυτό, καθώς απουσίαζε το ενδιαφέρον των ερευνητών, θύματα μιας ακαδημαϊκής αντίληψης που δεν τους επέτρεπε να συνδέσουν το όνομά τους με το συγκεκριμένο είδος.
Μολονότι τα τελευταία χρόνια, η στάση αυτή έχει αλλάξει, συχνά συναντά κανείς ακόμα και σήμερα μελέτες που αφορούν στον ελευθερόστομο λόγο, στις οποίες διαφαίνεται η αγωνία των μελετητών να μην υπάρξει καμμία αναφορά σε “άσεμνη” λέξη. Μελετούν δηλαδή τον ελευθερόστομο λόγο, χωρίς να τον προσδιορίζουν.
Η διακριτική αυτή απόσταση δεν αφορά μόνο στον παραδοσιακό, αλλά και στον σύγχρονο ελευθερόστομο λόγο, ακόμα και όταν αυτός είναι δημιουργία κορυφαίων Ελλήνων ποιητών.
Και όμως, ο ελευθερόστομος λόγος δεν υστερεί, ούτε σε έκταση, ούτε σε σπουδαιότητα των άλλων ειδών της προφορικής παράδοσης. Γι’αυτό στο cretans.gr επιλέξαμε ελευθερόστομες εκφράσεις που είχαν διαδεδομένη ή μη χρήστη στον κρητικό λόγο, τόσο στο παρελθόν, όσο και στη σημερινή εποχή και τεκμηριώνουν την ελευθεροστομία ως μέσο έκφρασης του λαϊκού ανθρώπου.

Ας δούμε μερικές τέτοιες εκφράσεις:

1. Ανεμαστεί σαν τη γαϊδάρα

Λέγεται για γυναίκα που απροκάλυπτα αναζητά σεξουαλικό σύντροφο. Από τη χαρακτηριστική κίνηση που κάνει με το στόμα της η γαϊδούρα σε οίστρο.

2. Άντες να κάνουμε μια δούλα

Προτροπή για ερωτική συνεύρεση.

3. Αυτή κάνει μόνο για πλάνος

Λέγεται για τις άσχημες γυναίκες. Πλάνος (το) (‹πλανώ = παραπλανώ) ονομάζεται η γαϊδούρα ή η φοράδα που χρησιμοποιείται για τον ερεθισμό των αντίστοιχων αρσενικών γαϊδάρων ή αλόγων, αλλά τελικά, κλείνοντάς τους οι άνθρωποι τα μάτια με ύφασμα, τα αντικαθιστούν την τελευταία στιγμή στη θέση του, άλλο θηλυκό ζώο, φοράδα και γαϊδούρια αντίστοιχα, για να γεννήσουν μουλάρια. Το πλάνος, είναι επομένως, ο ομοειδές ζώο που αντικαθιστάται την τελευταία στιγμή, με κάποιο άλλο, όχι το ίδιο ποθητό. Στη φράση μας χρησιμοποείται ειρωνικά, με την αντίθετη σημασία.

4. Από το μουνί στον κώλο

Φράση συνώνυμη του “πολύ κοντά” που λέγεται ως απάντηση σε ερώτημα αν μία απόσταση είναι κοντινή ή μακρινή

5. Αυτός θυμίζει και θαρρεί πως καυλώνει

Λέγεται όταν σε κάποιον αμφισβητείται ο ανδρισμός του. Σαφής η διάκριση των ρημάτων για το θηλυκό (θυμίζω) και για το αρσενικό (καυλώνω).

6. Βάνει σαν τον κώλο ν-του / κώλο τζη

Όταν κάποιος/α φλυαρεί διαρκώς.

7. Για μιλεί, για κλάνει, το ίδιο κάνει

Όταν κάποιος είναι ανυπόληπτος και δεν έχουν ενδιαφέρον τα λόγια και οι απόψεις του

8. Γλιτσολογά σαν την αίγα

Φράση που λέγεται για να προσδιορίσει συμπεριφορά γυναίκας που εκφράζει με τη στάση και τη συμπεριφορά της, την απροκάλυπτη σεξουαλική της διάθεση και αναζήτηση. Το ρήμα “γλιτσολογώ”, χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την αίγα που βρίσκεται σε περίοδο οίστρου, από τα υγρά (γλίτσα) που εμφανίζονται στο αιδoίο του ζώου.

9. Γυρεύγει σαν το τραγάκι

Λέγεται για τους νεαρούς εφήβους. Το ρήμα “γυρεύω” προσδιορίζει τη χαρακτηριστική αναζήτηση ερωτικού συντρόφου από ζώα σε οίστρο, συνήθως οικόσιτα, με τη βοήθεια της όσφρησης.

10. Δεν καθίζει τον κώλο του σ’ένα γύρο

Συνώνυμο του “Δεν ησυχάζει”.

11. Δος του κώλου σου αέρα

Συνώνυμο του «φύγε γρήγορα»

12. Εμπήκε ο διάολος στον κώλο ν-του

Λέγεται για κάποιον που δεν συμπεριφέρεται σωστά, που χειροτέρεψε η συμπεριφορά του.

13. Είναι κώλος και βρακί

Λέγεται για τους επιστήθιους φίλους, για ανθρώπους που βρίσκονται διαρκώς μαζί.

14. Έλα μουνί στον τόπο σου!

Συνώνυμο του «Σύνελθε!», «Έλα στα συγκαλά σου!»

15. Επήγε στου διαόλου τον κώλο

Συνώνυμο του «Απομακρύνθηκε πολύ, πήγε σε άσχετο μέρος».

16. Επήρε την ψωλή τσ’αελιάς

Λέγεται για κάποιον που αδικήθηκε κατάφορα. Που σε κάποια μοιρασιά δεν πήρε τίποτα, όταν κάποιοι άλλοι παίρνουν το μερίδιό του.

17. Επήρε ο κώλος του αέρα

Συνώνυμο του «πήρε θάρρος, θάρρεψε». Συνήθως λέγεται επιτιμητικά: «Μην επήρε ο κώλος σου αέρα!» για να επαναφέρει κάποιον στην τάξη, στο μέτρο.

18. Επιάσετε τη μαλλιαρή;

Ερώτηση που λέγεται με σκωπτική διάθεση την πρωτομαγιά. Λέγεται και «Επιάσετε το μαγιόξυλο;», με σαφώς υπαινικτική σημασία. Η φράση λεγόταν κυριολεκτικά (μαλλιαρή πέτρα) και υπαινικτικά την ημέρα της Αναλήψεως, που άρχιζαν τα μπάνια τους οι Ηρακλειώτες.

19. Εσηκωθήκανε τ’αγγούρια να γαμήσουν το μανάβη

Λέγεται όταν κάποιος προσπαθεί να επιβληθεί και να υπερκεράσει ανώτερό του.

20. Έστρωσε κώλο

Χρησιμοποιείται και με προτρεπτική σημασία «στρώσε κώλο!». Συνώνυμο του «Προσπάθησε!».

21. Έχει τ’ αγγούρι στον κώλο ή του ‘βαλε τ’ αγγούρι στον κώλο

Λέγεται όταν κάποιος βρίσκεται σε δύσκολη θέση ή όταν επωμίζεται μεγάλες ευθύνες.

22. Θεός αξεβράκωτος!

Λέγεται όταν το φαγητό είναι πολύ νόστιμο, ως απάντηση σε ερώτηση σχετική με την ποιότητα του.

23. Θυμίζει ωσάν τη σκύλα

Λέγεται σε γυναίκες με απροκάλυπτη ερωτική διάθεση.

24. Θυμίζει ωσάν την αίγα ή απλά «θυμίζει»

Λέγεται σε γυναίκες με απροκάλυπτη ερωτική διάθεση.

25. Κάνει μαλακία

Συνώνυμο του αυνανίζεται.

26. Κασταναλίκι δουλειά

Συνώνυμο του γαμησοδουλειά (Λασίθι).

27. Κάτσε τον κώλο σε μιαν άκρα!

Σημαίνει: Κάθισε στην άκρη!

28. Κολί ν-του, ραβδί ν-του

Έκφραση δηλωτική της αυτονομίας, της ανεξαρτησίας

29. Να την κάμω θέλει και θα μπεμπερίζει ωσάν την αίγα

Έκφραση απειλητικής ερωτικής διάθεσης. Από τη χαρακτηριστική κραυγή που βγάζουν οι αίγες την ώρα της σεξουαλικής συνεύρεσης.

30. Να την κάμω θέλει και θα ξανοίγουνε τα πόδια τζη στα δοκάρια

Έκφραση απειλητικής ερωτικής διάθεσης. Περιγράφει ερωτική σκηνή.

31. Να την κάμω θέλει ένα γ-κατσούνι

Έκφραση απειλητικής ερωτικής διάθεσης. Από τη στάση που παίρνουν οι αίγες όταν έρχονται σε στάση αναπαραγωγής.

32. Νέφτι έχεις στον κώλο;

Λέγεται όταν κάποιος βρίσκεται υπ’ ατμόν, διαρκώς σε υπερένταση, όταν βιάζεται να φύγει.

33. Ξυει τ’αρχίδια ν-του

Λέγεται στις περιπτώσεις που κάποιος αδιαφορεί ή αδρανεί. Συνώνυμο του χασομερά.

34. Παίζει γρόθο

Συνώνυμο του αυνανίζεται

35. Πεθιέται σαν την ψωλή

Συνώνυμο του «Φυτρώνει όπου δεν τον σπέρνουν».

36. Στον καμπανό ν-του

Συνώνυμο της έκφρασης αδιαφορίας «Στ’αρχίδια του» («Εγώ του μιλώ κι αυτός με γράφει στον καμπανό ν-του!»)

37. Τα θέλει ο κώλος ν-του / τση

Λέγεται στις περιπτώσεις που κάποιος/α επιδιώκει κάτι που θα αποβεί σε βάρος του. Συνώνυμο του «Πάει γυρεύοντας».

38. Τηνε τρώει το κουσκούνι τζη

Λέγεται για γυναίκες και είναι συνώνυμο της φράσης «Πάει γυρεύοντας» αλλά και για γυναίκα με εμφανή ερωτική διάθεση.

39. Τονε / τηνε τρώει ο κώλος ν-του / τση

Συνώνυμο του «Πάει γυρεύοντας».

40. Του’βαλε νέφτι στον κώλο

Όταν κάποιος καταπιέζει κάποιον και του αναθέτει πολλές ή επίπονες, δύσκολες εργασίες… τον «τρέχει»

41. Του’βαλε τον αγγέλαμο στον κώλο

Όταν κάποιος αναθέτει σε κάποιον/α μεγάλη ευθύνη.

42. Τρέχουνε τα σάλια ν-του σαν του γαϊδάρου

Έκφραση που λέγεται σε νέους με εμφανή ερωτική διάθεση απέναντι σε κάποια κοπέλα. Η φράση προήλθε από την σιελόρροια που παρουσιάζουν τα γαϊδούρια όταν βρίσκονται σε περίοδο οίστρου.

43. Τση ψωλής του το χαβά

Όταν κάποιος αδιαφορεί ή συνεχίζει να ασχολείται με αλλότρια και δευτερεύοντα θέματα, ενώ τα πρωτεύοντα και σημαντικά προβλήματα τρέχουν και πιέζουν.

44. Έχει ακόμα την αβγόκουπα στον κώλο

Όταν κάποιος θέλει να τονίσει υποτιμητικά ότι κάποιος είναι ακόμα πολύ μικρός σε ηλικία.

45. Ψωλή μου, ραβδί μου

Έκρφαση δηλωτική της αυτονομίας, της ανεξαρτησίας. Συνώνυμο του «κάνω ό,τι θέλω»

[ct_alert type=”info” title=””] Κρητικά ΑξεμούρισταΟι παραπάνω εκφράσεις αντλήθηκαν από το βιβλίο “Κρητικά αξεμουριστά – Ο ελευθερόστομος λόγος στην κρητική παράδοση του Ανδρέα Λενακάκη.
“Πρόκειται για μια συλλογή ελευθερόστομου λαογραφικού υλικού από την Κρήτη που καλύπτει μια χρονική περίοδο δύο αιώνων. Σ’ έναν καλαίσθητο τόμο καταγράφεται το ελευθερόστομο λεξιλόγιο και οι εκφράσεις της κρητικής διαλέκτου, ελευθερόστομα τραγούδια, μαντινάδες, παροιμίες, ανέκδοτα, αινίγματα, παιχνίδια, πετσώματα, γητειές, παραμύθια, ευτράπελες αφηγήσεις, sms και γενικά όλες τις εκφάνσεις του αθυρόστομου λαϊκού λόγου.”

 

Μπορείτε να το αγοράσετε online στην προνομιακή τιμή των 20,48€

[/ct_alert]

 

Διαβάστε επίσης

[contentcards url=”https://www.cretans.gr/2015/01/07/daskala/”]
[contentcards url=”https://www.cretans.gr/2015/02/21/eleftherostomi-mantinada-tis-stigmis-apou-chi-kolo-klani/”]
[contentcards url=”https://www.mantinades.gr/mantinades/yvristikes-anithikes/31″]

Ακολούθησε το Cretans στο Google News και στο Facebook

ΣΤΕΙΛΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ