Βεντέμα – Αυτή η “άγνωστη” κρητική λέξη

Αν κάποιος δεν είναι κρητικός ή δεν έχει ζήσει στην Κρήτη, είναι πολύ πιθανό να μην έχει ακούσει ποτέ τη λέξη “βεντέμα”. Μία λέξη που απουσιάζει από τα περισσότερα σύγχρονα λεξικά της ελληνικής γλώσσας! Τί σημαίνει, λοιπόν, αυτή η “άγνωστη” λέξη της κρητικής ντοπιολαλιάς;

Η λέξη είναι δάνειο από το ενετικό vendema (vendemmia στα σημερινά ιταλικά) που σημαίνει τον τρύγο. Η ιταλική λέξη ανάγεται στην υστερολατινική vindemia, από τις λέξεις vinum, που είναι το κρασί (οίνος) και demere (μαζεύω).

Στον ελληνικό χώρο, η έννοια της ιταλικής λέξης επεκτάθηκε ώστε να σημαίνει γενικά τη συγκομιδή, αν και ο τρυγος παραμένει η μία από τις δύο βασικές σημασίες της.

Βεντέμα, λοιπόν, είναι η συγκομιδή των καρπών γενικώς, αλλά ειδικότερα στην Κρήτη είναι η συγκομιδή της ελιάς.

Πέρα από Κρήτη και Σαντορίνη, η λέξη ακούγεται και στις υπόλοιπες Κυκλάδες, στα Επτάνησα και τη Δυτική Πελοπόννησο, δηλαδή στα μέρη της ενετοκρατίας. Τη λέξη την έχει ο Κριαράς στο μεσαιωνικό λεξικό του.

Βεντέμα, όμως, δεν είναι απλώς η συγκομιδή, είναι και η καλή σοδειά και η καλή χρονιά που έχουν τα ελαιόδεντρα. Οι παραδοσιακές ποικιλίες ελιάς της Κρήτης, έχουν τη μια χρονιά βεντέμα, πολύ καρπό δηλαδή, και την άλλη όχι. Όταν έχει βεντέμα είναι «λαδοχρονιά». Η διαφορά ανάμεσα στη χρονιά της βεντέμας και στην άδεια χρονιά είναι μεγάλη.
Η άδεια χρονιά θα έχει γύρω στο ένα τρίτο της καλής. Κι αυτό σημαίνει πως αν το χωράφι έχει βεντέμα θα συμφέρει το μάζεμα και θα βρεθεί κάποιος να το αναλάβει σιμισιακό (μισό-μισό), ενώ αν είναι άδεια χρονιά θα ζητήσει πολύ μεγαλύτερο ποσοστό ή δεν θα το αναλάβει.
Ταυτόχρονα, υπάρχει και ο ποσοτικός προσδιορισμός της βεντέμας, όπως “πολύ βεντέμα και “μεσοβεντέμα”.

Στο αρχείο παροιμιών της Ακαδημίας υπάρχει μια παροιμία που την είχε αποθησαυρίσει ο Ιωάννης Κονδυλάκης:
[su_quote]Καλιά ‘ναι μια καλή λαδιά παρά μεγάλη βεντέμα.[/su_quote]

Και εξηγεί: Μεγάλη ή καλή λαδιά όταν οι ελιές χύνουν πολύ λάδι, βεντέμα = εσοδεία ελαιών.

Και σε μια μαντινάδα περιγράφεται χρονιά ευλογημένη, πολλαπλής αφθονίας:
[su_quote]Ήτονε χοχλιδοχρονιά μα και στσ’ ελιές βεντέμα
πολλά μουζούρια αμύγδαλα είχαμε μαζωμένα.[/su_quote]
(το μουζούρι είναι μέτρο χωρητικότητας)

Παλιά, το να έχει κάποιος ελιές ήταν μεγάλη υπόθεση. «Με χίλιες ρίζες ήσουν άρχοντας, τώρα δεν είσαι τίποτα».
Από εκείνους τους καιρούς έχει μεινει και η (κρητική) παροιμία: «Με μια καλή βεντέμα ξεχρεώνει ο νοικοκύρης».
Σήμερα, δυστυχώς, κάτι τέτοιο δεν ισχύει και με μια καλή βεντέμα δεν ξεχρεώνει κανένας νοικοκύρης!

Ακολούθησε το Cretans στο Google News και στο Facebook

ΣΤΕΙΛΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΣΤΟΥΣ ΦΙΛΟΥΣ ΣΟΥ